Szczyt BRICS, który odbył się w Rio de Janeiro w dniach 15–17 lipca 2025 roku, przejdzie do historii jako jeden z najbardziej znaczących momentów w rozwoju tej grupy państw, która aspiruje do roli przeciwwagi dla tradycyjnych centrów siły na świecie. Brazylia, jako gospodarz tegorocznych obrad, nadała spotkaniu wyraźnie południowy charakter, kładąc nacisk na integrację tzw. globalnego południa, sprawiedliwość ekonomiczną oraz potrzebę bardziej zrównoważonego i demokratycznego porządku międzynarodowego. Najważniejszym wydarzeniem szczytu była przyjęta przez członków wspólna deklaracja końcowa, dotycząca trzech kluczowych obszarów: rozwoju i regulacji sztucznej inteligencji, ułatwień w handlu między państwami BRICS, oraz wspierania interesów państw rozwijających się. Spotkanie zakończyło się również ogłoszeniem, że w 2026 roku przewodnictwo w organizacji obejmą Indie – kraj coraz wyraźniej sygnalizujący ambicje przywódcze wśród gospodarek wschodzących.
Deklaracja o sztucznej inteligencji – suwerenność, regulacje i równość dostępu
W obliczu gwałtownego rozwoju technologii sztucznej inteligencji i towarzyszących jej wyzwań społecznych, etycznych oraz bezpieczeństwa, państwa BRICS jednogłośnie uznały AI za jeden z najważniejszych obszarów wymagających wspólnego podejścia i współpracy międzynarodowej. W przyjętej deklaracji zaznaczono, że technologia ta nie może być domeną wyłącznie państw wysoko rozwiniętych i wielkich korporacji technologicznych z globalnej Północy, lecz powinna być narzędziem zrównoważonego rozwoju, dostępnego również dla państw o średnim i niskim dochodzie. Sygnatariusze zadeklarowali gotowość do utworzenia wspólnej platformy badawczej BRICS AI Hub, mającej na celu dzielenie się wiedzą, rozwijanie lokalnych kompetencji i wspieranie otwartego, etycznego wykorzystania sztucznej inteligencji, zgodnie z wartościami kulturowymi i potrzebami poszczególnych społeczeństw.
W szczególności Indie i Chiny opowiedziały się za opracowaniem wspólnych wytycznych etycznych, które stanowiłyby alternatywę dla regulacji tworzonych przez Unię Europejską i Stany Zjednoczone. Podkreślono, że AI nie może prowadzić do cyfrowej kolonizacji ani wzmacniania istniejących nierówności technologicznych. Równocześnie zwrócono uwagę na konieczność ochrony danych obywateli, promowania transparentności algorytmicznej i przeciwdziałania monopolizacji przez kilka korporacyjnych podmiotów z Doliny Krzemowej. Wspólna deklaracja przewiduje utworzenie do 2027 roku wspólnego katalogu zasad odpowiedzialnego wdrażania AI w sektorze publicznym i komercyjnym w krajach BRICS, co może być pierwszym krokiem do stworzenia alternatywnego ładu cyfrowego w skali globalnej.
Handel i współpraca gospodarcza – budowanie alternatyw dla dominacji dolara
Drugim fundamentalnym elementem deklaracji z Rio była kwestia handlu i integracji gospodarczej. W dokumencie końcowym wyraźnie zaznaczono potrzebę „dywersyfikacji mechanizmów finansowania i rozliczeń handlowych” oraz uniezależnienia się od hegemonii dolara amerykańskiego, która – zdaniem członków BRICS – wprowadza destabilizujące asymetrie do globalnego systemu finansowego. Zapowiedziano zacieśnienie współpracy między bankami centralnymi państw członkowskich, intensyfikację wykorzystania walut narodowych w rozliczeniach dwustronnych oraz rozwój alternatywnych systemów płatności, takich jak chiński CIPS czy indyjski UPI.
Prezydent Luiz Inácio Lula da Silva wezwał do przekształcenia Nowego Banku Rozwoju (NDB) – instytucji finansowej BRICS – w realną alternatywę dla MFW i Banku Światowego, szczególnie w kontekście wsparcia dla państw rozwijających się. Brazylia i RPA zaproponowały utworzenie dedykowanego funduszu „Południe dla Południa”, który miałby finansować projekty infrastrukturalne, edukacyjne i cyfrowe w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji Południowej. Indie, jako przyszły przewodniczący BRICS, zadeklarowały, że jedną z głównych osi ich programu będzie ułatwienie transgranicznego handlu cyfrowego oraz redukcja barier celnych między państwami członkowskimi. Wszystko to wpisuje się w szerszy kontekst budowania alternatywnego ładu gospodarczego, w którym państwa BRICS nie tylko współpracują gospodarczo, ale także próbują zmieniać globalne reguły gry.
Globalne południe i nowa dyplomacja wielobiegunowa
Jednym z najbardziej wyrazistych przesłań szczytu w Rio była kwestia roli i podmiotowości tzw. globalnego południa. Państwa BRICS po raz kolejny podkreśliły, że obecna architektura międzynarodowa – zarówno gospodarcza, jak i polityczna – nie odzwierciedla rzeczywistego rozkładu sił i potrzeb współczesnego świata. Zgromadzeni przywódcy wezwali do reformy Rady Bezpieczeństwa ONZ, poszerzenia grona członków G20 oraz nadania większego głosu państwom rozwijającym się w instytucjach takich jak Światowa Organizacja Handlu czy Światowa Organizacja Zdrowia.
W deklaracji zaakcentowano również potrzebę nowego języka solidarności – wolnego od paternalizmu i warunkowości, które w przeszłości charakteryzowały politykę rozwojową krajów zachodnich. Liderzy BRICS zaproponowali utworzenie „Forum Południowego Dialogu”, które miałoby służyć koordynacji stanowisk państw rozwijających się w kwestiach takich jak zmiany klimatu, dostęp do leków, reformy systemu finansowego i cyfrowa transformacja. Rosja, mimo trwającej izolacji międzynarodowej, aktywnie uczestniczyła w obradach i zapowiedziała zacieśnienie relacji z krajami Afryki, Ameryki Południowej i Azji Południowo-Wschodniej, promując wizję wielobiegunowego świata opartego na suwerenności, nieingerencji i partnerstwie równych podmiotów.
Przewodnictwo Indii w 2026 roku – nowe wyzwania i oczekiwania
Zakończenie szczytu w Rio przyniosło także oficjalne ogłoszenie, że przewodnictwo w BRICS w 2026 roku obejmą Indie – jedno z najszybciej rozwijających się państw świata, które łączy rosnąca siła gospodarcza z rosnącą odpowiedzialnością geopolityczną. Premier Narendra Modi, obecny na szczycie w Brazylii, zapowiedział, że jego kraj uczyni z BRICS platformę integracji technologicznej, cyfrowej i klimatycznej, z silnym naciskiem na konkretne działania, a nie jedynie deklaracje polityczne. Indie zamierzają wykorzystać przewodnictwo do wzmocnienia regionalnych więzi w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej, a także do promowania rozwiązań w zakresie zielonych technologii, edukacji i startupów w krajach rozwijających się.
Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że Indie będą musiały manewrować między napięciami w relacjach z Chinami a rosnącymi oczekiwaniami wobec BRICS jako jednolitej siły. Delikatna równowaga między indywidualnymi interesami członków a wspólnymi celami strategicznymi będzie testem dla nowego indyjskiego przywództwa. Mimo to, deklaracja końcowa i reakcje międzynarodowe wskazują, że globalna pozycja Indii w ramach BRICS ulega wzmocnieniu, a ich rola jako potencjalnego mediatora i inicjatora nowych rozwiązań staje się coraz bardziej zauważalna.
Podsumowanie
Szczyt BRICS w Rio de Janeiro pokazał, że grupa ta przestaje być luźnym porozumieniem państw rozwijających się, a coraz wyraźniej kształtuje się jako alternatywny biegun geopolityczny, gospodarczy i technologiczny w świecie zdominowanym dotąd przez Zachód. Deklaracje o współpracy w zakresie AI, integracji handlowej i wsparcia globalnego południa wskazują na wyraźną chęć kształtowania nowej architektury międzynarodowej, opartej na równości, suwerenności i partnerstwie. Przyszłoroczne przewodnictwo Indii może być decydującym testem dla skuteczności BRICS jako realnego aktora globalnej polityki. Jedno jest pewne: świat wielobiegunowy już nie jest abstrakcją – jest rzeczywistością, która nabiera coraz wyraźniejszych kształtów.
